Поинаква Русија е можна

Кремљ на крајот ќе се измори од потпирањето на Кина

Додека војната на рускиот претседател Владимир Путин против Украина се одолговлекува и ја преуредува глобалната геополитика, Соединетите Американски Држави треба да ја разгледаат и ревидираат својата долгорочна стратегија кон Русија. Примарниот фокус на оваа стратегија, како и во оригиналната стратегија од времето на Студената војна која пред 75 години ја артикулира Џорџ Кенан во ова списание, мора повторно да биде „трпеливо, но цврсто и будно задржување на руските експанзивни тенденции“.

За време на Студената војна, Соединетите Американски Држави се обидоа да ги скротат експанзионистичките импулси на Советскиот Сојуз без да се вклучат во директна воена конфронтација, чекајќи да се урне неприродниот советски режим во Москва. Денес, целта за задржување на Русија е поинаква, бидејќи би било наивно да се очекува Русија да се распадне како што се случи со Советскиот Сојуз. Како што и самиот Кенан призна, „Советскиот Сојуз нема да трае, но Русија ќе трае“.

Наместо тоа, Соединетите Држави денес мора внимателно да работат да го скротат рускиот експанзионизам во Европа и на други места додека руското раководство – било сегашното или некое идно – не сфати дека нивните деструктивни империјалистички тенденции ја водат земјата кон мрачна иднина да стане вазал на Кина. Сè повеќе отсечена од Западот, Москва ќе му стане должник на Пекинг како трговски партнер и клучен меѓународен покровител, со однос не како меѓу еднакви, туку меѓу молител и добродетел. Таквата зависност од Кина може да го натера Кремљ да ја преиспита својата злонамерна антизападна политика и да ја ограничи својата агресивност.

САД не треба да имаат илузија дека таквата трансформација ќе резултира со пријателски односи со Русија, а уште помалку со антикинеска алијанса, или дека брзо ќе дојде до промена во однесувањето на Русија. Навистина, можеби ќе поминат години пред руските лидери да заземат помалку конфронтирачки став кон Западот. Сосема е малку веројатно дека Русија некогаш ќе се интегрира во западната заедница. Ниту, пак, е веројатно дека Русија некогаш ќе ги жртвува односите со Кина за потопли врски со САД и Европа. САД ќе мора да прифатат суштински разлики меѓу основните вредности и долгорочни интереси на Русија и оние на Западот, како што се поддршката за човековите права и демократското владеење.

Како и да е, Кремљ на крајот може да заклучи дека политиката на рамноправност – одржување продуктивни врски и со Кина и со Западот – е во негов најдобар интерес. Можна е друга Русија, со поурамнотежена надворешна политика, која избегнува блиски врски или со Кина или со Западот, која го почитува територијалниот интегритет на другите држави и која се придржува до своите меѓународни обврски. САД мора да бидат трпеливи и спремни да чекаат Русија да сфати дека нема многу да добие од иднината на потчинета зависност од Кина.

Ќор-сокак и вазалство

Шест месеци откако Русија ја нападна Украина, идниот тек на војната останува неизвесен. Додека Путин не успеа да постигне промена на режимот во Киев, Русија успеа да зграпчи околу една петтина од Украина. Украинската армија ги надмина сите очекувања, но можеби нема да биде во позиција брзо и целосно да ги поништи руските придобивки, а краткорочниот ќор-сокак изгледа сè поверојатен.

Руската контрола на источна Украина никогаш не може да биде целосно безбедна. Треба да се има предвид, на пример, дека на Советскиот Сојуз му требаше повеќе од една деценија да го задуши украинскиот бунт откако повторно ја воспостави контролата над Украина на крајот од Втората светска војна. Ниту, пак, териториите окупирани од Русија целосно ќе закрепнат од економската пропаст предизвикана од војната. Москва нема пари да ги оживее опустошените подрачја што ги освои, но веројатно сепак ќе се обиде да го стори тоа, трошејќи ги оскудните ресурси.

Соочена со посилен НАТО, кој наскоро ќе ги приклучи Шведска и Финска како членки, Русија ќе биде принудена да троши уште повеќе на својата војска, исцрпувајќи ги своите ресурси, како и да се откаже од социјалните услуги, инфраструктурата, науката и образованието. Империјалистичките намери на Путин за одземање територии ќе ја остават Русија посиромашна, потажна, порепресивна, понесигурна и на крајот помалку привлечно место за живеење. Дури и ако Путин успее во нешто што може да го нарече краткорочна победа во Украина, тој веќе ја изгуби Русија на долг рок. Доколку останат западните санкции, руската економија ќе стагнира и ќе венее, зголемувајќи ја нејзината зависност од Пекинг, перспектива што малкумина во Москва ја сакаат.

Русија веќе почна да го пренасочува извозот на енергија и минерали од непријателските европски пазари кон Кина. Руските потрошувачи сè повеќе ќе се потпираат на кинескиот увоз за да ги заменат западните производи кои повеќе не се достапни. Јуанот, кинеската валута, сега игра главна улога во трансакциите на Московската берза, улога која ќе станува сè поголема. Всушност, стабилноста на руската економија ќе се потпира на инјекциите на кинеска готовина и производи, динамика што ќе му овозможи на Пекинг големо влијание врз Москва.

Во овие околности, САД треба да продолжат да ги зацврстуваат капацитетите на украинската војска, истовремено да ги одржуваат и зајакнуваат санкциите кон Русија, вклучително и контролата на извозот на важни технологии кои ѝ се потребни на Русија и до кои пристапот ѝ е отежнат, како што се полупроводниците. Овие мерки би помогнале да се одржат украинските воени напори додека ја ослабуваат Русија, но тие не претставуваат долгорочна стратегија. За да го отвори патот за идната неврзана Русија, САД мора да избегнат ескалација во Украина, да ја спречат целосната дестабилизација на Русија и да ѝ дадат на Москва алтернатива за опасното прекумерно потпирање на Пекинг.

Долгата игра

Како што продолжува војната во Украина, главен приоритет за САД и нивните сојузници во НАТО беше – и ќе остане – да се спречи каква било ескалација што би резултирала со директен конфликт меѓу НАТО и Русија. НАТО постојано и мудро ѝ ја сигнализираше на Русија својата желба да избегне судир околу Украина, а САД покажуваат трпеливост. Оваа желба е причината зошто НАТО се спротивстави на молбите на Киев да се воспостави зона на забранети летови над Украина, што би ризикувало да ги ангажира пилотите на НАТО во воздушна борба со руските сили.

Сепак, и Русија и НАТО континуирано ги тестираат црвените линии едни со други. Западот прогресивно стануваше похрабар и сè повеќе вклучен во конфликтот, обезбедувајќи критични разузнавачки информации што Украинците ги користеа за напад на руски бродови и други стратешки цели. Сојузниците на НАТО, исто така, ѝ дадоа на Украина напредно вооружување, како што се артилериски ракетни системи со висока мобилност, кои украинската војска ги користи за да нанесе сериозна штета на руските складишта за муниција и бази зад линијата на фронтот. Досега, сојузниците правилно оценија дека Путин, кој изгуби околу 20 – 30 отсто од својата борбена сила, не е во воена позиција да го ескалира конфликтот, и дека сè додека Путин може да избегне јавно да го изгуби образот, веројатно нема да одговори агресивно на западните испораки на оружје и разузнавачки информации за Украина.

Но, директниот ангажман на силите на НАТО на небото, на земјата или на Црното Море во близина на Украина би бил поинаква приказна. Ваквите активности би можеле да поттикнат руски командант на бојното поле да преземе акција што ќе резултира со смрт или повреда на персоналот на НАТО. Овој исход би предизвикал одговор од НАТО, потенцијално започнувајќи циклус на ескалација кој, во најлошото сценарио, би можел да кулминира со нуклеарен конфликт. Таквото сценарио мора да се избегне по секоја цена.

Друг исход што САД треба да го избегнат е директната имплозија на Русија. Соединетите Американски Држави треба да продолжат да го казнуваат Путин за војната во Украина, но не смеат да го изгубат од вид фактот дека дестабилизацијата на Русија – па дури и разбивањето на Русија, како што повикуваат некои коментатори – не е во нивен интерес. На крајот на Студената војна, претседателот Џорџ В. Буш беше загрижен за распадот на СССР, не затоа што беше вреден за да биде зачуван, туку затоа што распадот на голема нуклеарна сила носи ризик од губење на контролата над нуклеарното оружје и на материјалите за негова изработка, што би поттикнало нуклеарна пролиферација меѓу државите наслединички и појава на нови терористички мрежи и организирани криминални групи. Четири децении подоцна, овие ризици остануваат. Колапсот на Русија може да доведе до крвав граѓански конфликт што може да ја дестабилизира Евроазија во годините што доаѓаат.

Веројатноста за народен бунт во Русија останува ниска, бидејќи контролата на Путин на власта, поттикната од добро финансираниот апарат на домашна репресија, изгледа безбедна како и секогаш. И покрај тоа што ја намалија руската економска моќ, санкциите што досега ѝ беа наметнати на Русија не предизвикаа ништо слично на понижувањето што Русите го претрпеа во 1990-тите за време на економската криза предизвикана од распадот на Советскиот Сојуз.

Но, искуството сугерира дека моменталниот изглед на смиреност може да биде погрешен. Американските функционери можеби не го знаат целосниот обем на прободувањето со нож во грб што може да се случи во потесниот круг на Путин ниту, пак, можат да предвидат каков вид хаос би можел да настане откако семоќниот автократ ќе почне да ја губи контролата. Евентуалното заминување на Путин, доброволно или на некој друг начин, најверојатно ќе биде проследено со жестока борба за моќ, слично како онаа што следеше по смртта на Сталин во 1953 година. Без разлика кој ќе го заземе неговото место, националистичката и реваншистичка политика на Путин веројатно ќе издржи дури и кога него ќе го нема, исто како што Никита Хрушчов ја продолжи, па дури и ја интензивираше конфронтирачката антизападна политика на Сталин, што на крајот доведе до кубанската ракетна криза во 1962 година.

САД треба да одат полека, разбирајќи дека економското пропаѓање и политичкиот хаос се лоша основа за градење либерални политики. Појавата на либерална демократска држава во постпутинска Русија не треба да се смета како историска неизбежност. Минатото ѝ тежи многу на Русија, не само во смисла дека руските репресивни институции имаат извонредна моќ, туку и поради постојаниот конформизам и политичката индиферентност на рускиот народ, на кого САД некогаш наивно полагаа големи надежи за демократска трансформација на Русија. Соединетите Американски Држави не можат да си дозволат очекувањата за евентуална демократизација во Русија да ја формираат основата на нивната долгорочна политика. Остварувањето на вистинска руска демократија е работа за самиот руски народ, а способноста на Вашингтон да влијае на таков исход отсекогаш била и ќе остане крајно ограничена.

Неврзана (неутрална) Русија

Последните 30 години сме сведоци на неуспехот на Русија да се закотви на Запад. За разлика од Германија и Јапонија, кои стигнаа до стабилни позиции во западниот поредок откако беа победени за време на Втората светска војна, Русија одби да се помири со својот намален постсоветски статус. САД се обидоа да ја задоволат желбата на Москва за почит со тоа што ја поканија Русија да се приклучи во клубот на развиените земји Г-7 и со формирање заеднички совет НАТО – Русија. Сепак, Русија продолжува да ги негува своите различни погледи, подлегнувајќи на токсичниот национализам и империјализам.

Креаторите на политиките на САД, сепак, треба да продолжат да истражуваат начини за забрзување на појавата на помалку воинствена Русија, ако не поради нешто друго, тогаш за да ги намалат тензиите меѓу двете најголеми нуклеарни држави, а истовремено да ѝ отежнат на Кина да има корист од слабоста на Русија.

САД треба да ги охрабрат Русите барем да замислат иднина во која Русија е влијателен, независен играч на глобалната сцена, кој се стреми да коегзистира мирно и профитабилно со Западот. Русија и Западот имаат заеднички интерес да создадат Русија која не е кинески вазал или молител, а потенцијалната неутралност на Русија – нејзината неврзаност во сегашната стратешка конкуренција со Кина – е можеби најголемиот морков што САД можат да го понудат. Пораките на САД до Русија треба да го засилат она што руската политичка елита веќе знае дека е вистина: дека Кина само се грижи за своите интереси и дека на Русија гледа само како инструмент за нивно остварување.

На Западот во оваа задача веројатно ќе му помогне и самата Кина. Навистина, Пекинг веќе почна да води тешко пазарење со Москва, на пример, искористувајќи ја очајната потреба на Русија да продава енергија за да преговара за значителни попусти. Во минатото, Кина ги толерираше односите на Русија со Индија и Виетнам и неволно ја почитуваше значајната улога на Кремљ во Централна Азија. Но, како што Кина ќе ја сфаќа нејзината огромна моќ над Русија, таа ќе се обиде да ја обликува руската надворешна политика на начини кои ќе служат на кинеските интереси.

Таквата груба кинеска политика ќе му даде на рускиот политички естаблишмент доволно причини да го преиспита своето тврдоглаво непријателство кон Западот. Москва на крајот ќе препознае дека може да го прошири своето меѓународно влијание и да ја зголеми својата моќ со другите сили (вклучувајќи ја и Кина) со ограничување на своите агресивни импулси во Европа.

Иронично, Русија можеше да обезбеди иднина во која мирно ќе коегзистира со Западот, ако не беа најновите империјалистички планови на Путин. Наместо тоа, неговата агресија во Украина ја направи задачата на Русија и на САД многу потешка. Но, сè уште постои можност да се поправат бесмислените и злосторнички грешки на Путин, дури и ако Русија прво мора да биде казнета. Русија мора да одлучи дали сака да продолжи да живее во жестока изолација, но Вашингтон треба да ја потсети Москва дека има и други опции доколку Русија покаже вистински интерес да ги исправи своите деструктивни и самоуништувачки склоности. Додека не дојде тој ден, САД мора да го скротат лошото руско однесување и да чекаат плимата да го смени правецот.