Анита Ангеловска-Бежоска, гувернер на Народната банка на Република Македонија

Го почнавте седумгодишниот мандат на гувернер, а доаѓате од позиција вицегувернер, дали може да се очекува промена на монетарната политика во наредниот период и дали НБРМ ќе остане на основната цел задржување на стабилниот курс на денарот?

Мислам дека промените во стратегиската поставеност на монетарната политика не треба да се дискутираат во контекст на промени на позицијата гувернер. Изборот на монетарната стратегија зависи од структурните карактеристики на една економија, кои не се менуваат брзо, а дел од нив и не можат да се променат. Сметам дека тековниот режим на девизниот курс е адекватен и соодветствува со основните карактеристики на македонската економија. Ние сме мала и отворена економија, со висок степен на трговска и финансиска интеграција со ЕУ, висок степен на евроизација и брз пренос на промените на курсот врз домашните цени. Оттаму, стратегијата на стабилен девизен курс е оценета како оптимална стратегија, којашто може успешно да ја испорача ценовната стабилност, како основна монетарна цел, којашто пак е предуслов за економски раст и повисоко ниво на доход во економијата.

Во повеќе наврати се покажа дека задржаната стабилност на девизниот курс беше клучна за брзо стабилизирање на очекувањата на домашните субјекти, но и механизам којшто придонесува за прудентно водење на останатите макроекономски политики. Предноста од промена на режимот, вообичаено пропонентите на флексибилен курс, ја гледаат во можноста за користење на курсот како механизам за корекција на надворешната нерамнотежа, односно нерамнотежата во трговската сметка на билансот на плаќање. Со висока увозна зависност на нашиот извозен сектор, лично не мислам дека ние би можеле да ја исползуваме оваа предност. Воедно, ние, како економија сме нето-должник кон странство, што во услови на евентуална депрецијација на курсот би значела и поголема задолженост на земјата во целина. Понатаму, во услови на релативно високо ниво на евроизираност на нашата економија промените во курсот би можеле да имаат негативни ефекти врз финансиската стабилност. Во НБРМ редовно се прави и оцена на урамнотеженото ниво на девизниот курс, којашто не покажува значајно отстапување на девизниот курс од патеката на урамнотеженост, односно покажува негова конзистентност со економските фундаменти. Ова, всушност, во континутет го потврдува и ММФ, кој ги прави овие оцени на годишна основа.

Но, морам да кажам дека дебатата околу изборот на режимот на девизниот курс, некако има сè помала тежина во меѓународни рамки. Заради сè поголемата финансиска интеграција на земјите и променливоста на капиталните текови сите економии стануваат поизложени и поранливи на различни надворешни шокови, вклучително и економиите со флексибилен девизен курс. Во вакви околности, многу поголем акцент се става на политиките за структурни промени и насочување на капиталот кон продуктивни сектори, коишто ја зголемуваат отпорноста на економијата. Исто така, во фокусот сè повеќе е и развивањето на квалитетен и диверзифициран сет на макропрудентни инструменти, со оглед на тоа што тие ја зголемуваат отпорноста на финансискиот систем и ги превенираат/намалуваат ранливостите во економијата.

Дали постојат услови и потреба од промена на досегашната монетарна политика и какво влијание би имало тоа?

Како централна банка, на редовна месечна основа ја преиспитуваме поставеноста на монетарната политика. Од март оваа година, кога ја намаливме основната каматна стапка на три проценти, не направивме дополнителни промени, оценувајќи дека монетарната политика е адекватна. Нашите тековни согледувања покажуваат дека засега, со исклучок на економската активност каде што има надолно отстапување, останатите показатели или ги исполнуваат нашите очекувања, или се нешто подобри од проекциите. Параметрите коишто се клучни за монетарната политика, како што се инфлацијата и девизните резерви, се во согласност со очекувањата, а динамиката на кредитните и депозитните текови е и нешто над нашите процени. Општо гледано, амбиентот е релативно стабилен, движењата на девизниот пазар се поволни и од почетокот на годината НБРМ откупи висок износ на девизи. Воедно и депозитната база во банките продолжува да се зголемува, посочувајќи на постабилни очекувања на економските субјекти. Секако, ќе продолжиме редовно да ги следиме овие трендови, како и можните ризици, и доколку оцениме дека има простор, може да се направат дополнителни промени.

Поминаа шест месеци од годинава и два квартала се зад нас. Кои се информациите со кои располагате досега и дали даваат сигнал дека ќе се реализираат вашите проекции за раст на македонската економија? Се очекува ли раздвижување во втората половина од годината?

Проектираниот раст на НБРМ во рамки на априлските проекции е 3,2% за оваа година. Оваа проекција се базираше врз неколку клучни претпоставки – релативно поволно надворешно окружување, односно натамошно закрепување на странската побарувачка со позитивен импулс врз извозот, стабилен домашен политички амбиент, натамошен прилив на странски инвестиции, поголема искористеност на постојните странски капацитети, и особено важно, повторно отпочнување и засилување на циклусот на јавни инфраструктурни инвестиции. Податоците за првото тримесечје покажуваат стагнација на економијата и понатамошен пад на инвестициите и овие остварувања се послаби од нашите оцени, што создава надолен ризик околу проектираниот раст за оваа година. Но, она што е исто така важно е што оваа слаба активност не е дисперзирана, туку концентрирана во градежништвото, односно инвестииците. Оттаму, сметам дека клучно ќе биде дали активностите на поголемите инфраструктурни проекти ќе забрзаат и добијат на интензитет. Доколку тоа се случи, не е исклучено во втората половина од годината да имаме и повисоки стапки на раст, со што дел од ова надолно отстапување на почетокот на годината би се надоместило.

Инаку, редовно ги следиме сите висофреквентни показатели за економската активност и дел од нив даваат попозитивни сигнали за вториот квартал. На пример, падот на извршените градежни работи значително забави, прометот во трговијата бележи позабрзан раст, трговскиот дефицит се стесни, а поповолни поместувања се забележуваат и кај индикаторот за економскиот сентимент на Европската комисија. Сепак, бројот на расположливи индикатори, во овој момент е ограничен за да се направи посеопфатна процена за економската активност во вториот квратал од оваа година.

Какви се состојбите со банкарскиот сектор и дали има најави за влез на некои нови банки на пазарот во Македонија?

Банкарскиот систем на Република Македонија успешно ја одржува својата стабилност и отпорност на шокови. Значаен придонес кон тоа имаат прудентното однесување и управување во банките, како и долгогодишната практика на длабински и постојан надзор на нивното работење од страна на НБРМ. Во изминатиот период, банкарскиот систем помина реален стрес-тест во практиката и се покажа отпорен на негативните очекувања на јавноста што се формираа како последица на политичките случувања. Постепеното подобрување на очекувањата на економските субјекти, секако води кон подобрување на амбиентот за банките и подобрување на нивните оцени за ризиците, што, пак, би довело до подинамичен раст за депозитната и кредитната активност. Потврда за ова е и заздравувањето на растот на депозитите на населението како носечки извор на финансирање на домашните банки, чијашто годишна стапка на раст достигна 8,8 проценти во мај 2018 година. За илустрација, во истиот период од 2017 година годишниот раст на депозитите на населението изнесуваше 5,6 отсто. Воедно, и растот на вкупните кредити во овој период бележи постепено забрзување. Имено, во мај 2018 година, кредитите растат со годишна стапка од 6,5 отсто (7,1 отсто со изземање на ефектот од мерката на НБРМ за „чистење“ на билансите за старите и целосно резервирани ненаплатени побарувања), додека во мај 2017 година, годишниот раст изнесуваше 1,8 отсто (6 отсто со изземање на ефектот од мерката на НБРМ за „чистење“ на билансите за старите и целосно резервирани ненаплатени побарувања).

Банките во континуитет располагаат со адекватно ниво на ликвидност, додека солвентната позиција се одржува над законскиот пропишан минимум. Воедно, треба да се напомене дека банките се усогласија со новите регулаторни барања во поглед на структурата на сопствените средства и законските барањата за одржување соодветни заштитни слоеви на капиталот, согласно со барањата поставени со меѓународната капитална спогодба, позната како Базел III. Релативно високиот износ и квалитет на сопствените средства со кои располагаа банките, им овозможи овој процес на усогласување со новите капитални барања да го поминат без потреба од позначајни докапитализации.

Во врска со вториот дел на Вашето прашање, НБРМ нема добиено барање за влез на нова банка на домашниот пазар или за промена во доминантната сопственост на некоја од постоечките банки со странски матични субјекти. Сепак, мора да истакнеме дека тоа се одлуки што првенствено зависат од самите акционери на банките. Согласно со своите законски ингеренции, без разлика дали станува збор за нова банка или за промени кај постојната сопственичка структура на домашните банки, НБРМ води и ќе води сметка кои било нови акционери со квалификувано учество да ги исполнуваат поставените стандарди и критериуми во однос на интегритетот, финансиската состојба, прудентното работење и слично.

Што може да се очекува во однос на каматните стапки. Дали ќе има промена и што треба да се направи за да има пониски каматни стапки на кредитите?

Во прв ред, мора да потенцирам дека цената на кредитите веќе подолг временски период постојано се намалува. Од крајот на 2009 година досега, просечната каматна стапка на денарските кредити е пониска за над четири процентни поени и во моментов изнесува 5,8 отсто, што претставува историски минимум. И анкетните истражувања коишто ги спроведуваме, како на пример Анкетата за кредитна активност, покажуваат континуирано олеснување на кредитните услови, за населението од 2010 година, а за корпоративниот сектор од 2014 година наваму. Олабавувањето на монетарната политика, намалувањето на трошокот за финансирање преку падот на пасивните каматни стапки, релативно стабилниот амбиент, унапредувањето на управувањето со ризиците, како и растечката конкуренција се секако фактори што ја намалуваат цената на кредитите. Одредена улога веројатно имаа и нашите неконвенционални мерки во доменот на задолжителната резерва, коишто имаа за цел да го намалат трошокот за финансирање на дел од корпоративниот сектор. Дали и со кое темпо и интензитет, во иднина би се намалувале каматните стапки, тешко е да се каже. Евентуалните натамошни промени на активните каматни стапки би биле одраз на повеќе фактори, вклучително поставеноста на монетарната политика, перцепциите за ризиците, состојбите во реалниот сектор, конкуренцијата во банкарскиот систем, финансиската кондиција на банките и приватниот сектор и слично.

Но, треба да се има предвид дека намалувањето на активната камата често е проследена и со пад на каматите на депозитите, што може неповолно да делува врз штедењето и врз потенцијалот на банките за кредитирање. Во секој случај, мислам дека во моментов, висината на каматните стапки не е единствениот аспект којшто треба да се има предвид при оцена на пристапот до финансирање, особено за малите и средни претпријатија и за компаниите коишто се во основање, а коишто се битен двигател на растот. За нив, кредитните процедури, барањата за обезбедување колатерал или немањето кредитна историја се клучни ограничувања, поради што е неопходно и понатаму да се работи на нивна поддршка и на развој на алтернативни инструменти за финансирање.

Сузи Котева Стоименова