Климе Попоски, претседател на Советот на експерти на Агенцијата за супервизија на осигурувањето

Осигурителниот пазар во последните години бележи континуиран раст. Каква е состојбата оваа година според последните подтоци со кои располагате?

Оваа година осигуритениот сектор во Македонија бележи досега една од повисоките стапки на пораст како во однос на реализирана премија, така и во однос на продадени полиси за осигурување. Со првата половина од оваа година вкупниот пораст изнесува 6,36 проценти и тоа во сегменетот на неживотното осигурување овој пораст изнесува 5,01 отсто, а во сегментот осигурување на живот 14,63 проценти. Во последните три години овој пораст во просек е највисок пораст што го имаме во сегментот на неживотно осигурување.

Како фактори и генератори кои влијаат на овој висок раст, особено кај неживотното осигурување се порастот на автооддговорноста од 5,76 проценти. Интересно е што имаме пораст на каското од 3,72 проценти, што укажува дека во Македоиај расте бројот на увезени и продадени нови возила.

Пораст има кај имотното осигурување од 5,46 проценти, кое е првпат во последните години, од аспект на реализирана премија. Во изминатите пет години имавме пораст на продадени полиси, меѓутоа премијата се намалуваше, бидејќи конкуренцијата меѓу компнаиите ја намалуваше цената, сега првпат забележуваме дека имаме корекција на цените нагоре, односно немаме намалување и имаме и пораст на бројот на продадени полиси од 12,38 проценти и пораст на премијата од 5,46 проценти и тоа укажува дека имаме одредено стабилизирање на цените на имотното осигурување.

Особено имаме пораст кај приватното здравствено осигурување. Приватното здравствено осигурување во последните три години доживува вистинска експанзија, односно граѓаните се повеќе купуваат полиси за здравствено осигурување бидејќи опсегот на ризиците што ги покриваат пакетите и продуктите што ги нудат посебно за третман и лекување по приватните здравствени уставни се повеќе се препознава како голема придобивка за граѓаните. Раст кај здравственото осигурување има од 131 процент. Зголемен процент од 9,27 проценти има и кај патничкото осигурување.

Во осигурвањето на живот во изминатите години имаше пораст од над 20 проценти, сега велите дека тој е понизок. На што се должи тоа?

Кај осигурвањето на живот имаме одредено забавување на порастот, бидејќи до предминатата година порастот секоја година изнесуваше најмалку 20 проценти, а оваа прва половина имаме пораст од 14,63 проценти. Нашите очекувања се сепак дека во сегментот на осигурување на живот ќе имаме одредено забавување на порастот, односно не можеме да очекуваме такви високи стапки на пораст од 20 проценти, бидејќи основицата е веќе зголемена. Ова е реален пораст.

Каков е развојот на пазарот. Колку компании работат и каде има простор за развој?

Во осигурителниот сектор, имајќи предвид дека има се уште голем неискористен потенцијал има простор за понатамошен раст. Во Македонија имаме 11 друштва за осигурвање што работат во сегментот на неживотно осигурување. Во сегментот на осигурување живот имавме четири, а од минатата година дадовме согласност и за работење на уште една петта компанија - Триглав живот. Нашите очекувања се дека можеби ќе имаме влез на уште најмалку еден инвеститор во сегментот на неживотно осигурување. Очекуваме до крајот на годината дека ќе има обелоденување на информација од страна на потенцијалниот инвеститор за влез во неживотното осигурување.

Кога зборуваме за субјекти на осигурување интересно е дека во делот на посредувањето и таму имаме се поголем интерес на посредници кои што, исто така, си наоѓаат свој простор за работа. Секоја година АСО дава согласности за формирање на нови осигурително-брокерски друштва, друштва за застапување и банки кои добиваат лиценца за работа на посредување од областа на осигурувањето.

Во моментов имаме пет лиценцирани банки – Охридска, Шпаркасе, НЛБ, Халк и Стопанска банка - Скопје. Во моментов доставено е барање и од Комерцијална банка.

Сите големи банки со развиена продажна мрежа на територија на Македонија веќе се вклучени во активности на застапување во осигурувањето. Ова нас посебно не радува бидејќи искуството, пред се од Јужноевропските земји, како и до земјите од ЈИЕ, имаат традиција каде банките претставуваат доминантен канал на продажба посебно во сегментот на осигурување на живот. Очекувавме ова да се случи, односно банките да ги препознаат предностите, како и друштвата за осигурување, од постоењето на моделот на банкаосигурување. Кај нас доцнењето произлегуваше од фактот што не постои капитална поврзаност меѓу банките и друштвата за осигурување, за разлика од другите земји каде има и затоа им требаше време да се договорат и да го најдат својот заеднички интерес.

Предноста на банката е нивната активна улога во делот на кредитирање на физички лица, посебно во делот на долгорочни кредити како станбени, долгорочни потрошувачки, автомобилски кои се земаат на подолг рок каде има и поголема неизесност и ризик од предвремена смрт за да не дојде до паѓање на товар враќање на кредитот врз фамилијата и во тој случај со ваква полиса осигурителната компанија ги штити од финансиски загуби наследниците. Втора причина за банките е што генерираат дополнителни приходи од посредничка провизија.

На пазарот треба да се спомене и дека секоја година имаме во просек до две-три нови осигурително брокерски друштва, претежно од домашни акционери. Нивната улога е во име на потенцијалните осигуреници да им понудат најдобра осигурителна програма која ќе одговара на нивните потреби и да најдат соодветен продукт од осигурителната компании.

Од оваа година друштвата за осигурување интензивно почнуваат со електронска продажба на полиси. Оваа година се овозможи првпат купување онлајн полиси за автоодговорност, а од минатата година некои од компании нудеа патничко осигурување. Очкуваме онлајн продажба да има и за каско осигурување и за имотно осигурување. Бројките засега се скромни, но очекуваме да се зголеми, а во Европа податоците покажуваат дека 10 проценти се продаваат електронски.

Дали има промена во делот на законската регулатива?

Во периодот што доаѓа имаме неколку предизвици во делот на регулативата пред се заради усогласување со ЕУ регулативата. Ќе треба да отпочнеме на имплементација на историски најреформска директива што се донесе на ниво на ЕУ, а тоа е солвентност 2 директивата која почна да се имплементира од 1 јануари 2016 година за земјите членки на ЕУ.

Таа е една револуционерна регулатива бидејќи се зголемуваат барањата на друштвата за осигурување во делот на поефикасно управуање со ризиците, се зголемува нивото на потребен капитал, зголемено е и нивото на транспареноста и зајакнато е пред се корпоративното управување. За имплементација на оваа директива реализиравме и твининг проект со поддршка на ЕК, заедно со нашето Министерството за финансии. Веќе имаме нова регулатива во нацрт верзија и треба да отпочнеме дијалог со индустријата и заеднички да се подготвиме околу нејзиното целосно транспонирање преку нов закон за осигурување. Согласно националната програма за усогласување со европското законодавство предвидено е до крај на 2019 година веќе новиот закон да добие светло.

Друг крупен проект ќе биде и прашањето за либерализација на цената на автоодговорноста. Она што треба да го направиме при усогласување со европската регулатива е тоа зелената карта да не биде повеќе посебна полиса и посебна премија туку да биде дел од полисата за автоодговорност која секое возила треба да ја има при годишната регистрација на самото возила. И второ што треба да направиме е да се либарализира пазарот во сегментот на слободно формирање на цената за автоодговорност од страна на друшвата за осигурување.

Како што знаеме во Македонија имаме регулирани цени за задолжителното осигурување и исто така нашата држава е една од ретките држави која има политика на одделна полиса и цена за зелена карта и поради тоа постои забуна во јавноста околу концептот со зелена карта.

Во Македонија зелената карта претставува посебна полиса за која што се плаќа посебна цена, односно посебна премија и неа ја купуваат оние што патуваат во странство. Додека земјите од ЕУ, меѓутоа и во земји што не се дел од ЕУ, како Србија, Црна Гора, БиХ, само не Албанија и Косово, зелената карта не претставува посебна полиса, туку таа е вклучена во цената на полисата на автоодговорност што се купува при регистрација на возилото. При тоа во овие земји се плаќа доплаток од пет до 20 евра за печатење на зелената карта, а не е тоа премија за зелена карта. Затоа во овие земји цената за автоодговорност е на повисоко ниво отколку во Македонија. Пример во Црна Гора е 125 евра, а кај нас 80 евра за патнички возила, но кога ќе се додаде и зелената карта тоа на некој начин ќе се доближи.

Искуството од земјите што поминаа низ фазите на либерализација како Хрватска, Бугарија, Романија и Албанија, просечната цена имаше тренд на намалување, што е нормално на задоволство на граѓаните и правните лица. Тој тренд на намалување во зависност од земја до земја траеше од три година до пет години, како што беше случајот со Бугарија каде беше пет години. Но во Бугарија и Романија цените толку се намалија што друштвата не беа во состојба редовно да ги сервисираат штетите предизвикани од сообраќајни несреќи, компаниите беа несолвентни и немаа доволно капитал за да ги покријат штетите. Дури имаше и интервенција од страна на ЕК и на еворпскиот осигурителен регулатор со седиште во Франкфурт, специјално направија вежби за да се провери солветната позиција на осигурителните друштва и тоа покажа загрижувачки констатации за несолвентноста на друштвата за осигурување и се наметна потреба компаниите да се докапитилизираа и за таа сметка мораа да ги корегираат цените на автоодговорност. На пример во Бугарија за 30 проценти се зголемени цените оваа година споредбено со 2017 година.

Велите промена во осигурувањето од автоодговорност. Дали тоа ќе значи промена на цената?

Засега не се знае концептот што ќе се примени. Може и да се направи да нема голема промена во цените, а при тоа да да се вклучи зелената карта во цената на домашната автоодговорност. Но тоа зголемување може да биде и неколку проценти поени или може да биде за возила со мала кубикажа да биде минимален пораст, додека кај другите возила со поголема кубикажа да има повисока цена. За моделот не може да се каже во моменот, тоа ќе го понуди Владата по направени анализи.

Немаме временска рамка тоа кога би се случило. Не постои, но ние како регулатор и самата индустрија се спремаме и сме подготвени бидејќи во рамки на самата осигурителна индустрија постои развиена база на податоци која друштвата за осигурување ќе ја користат за да формираат цени за секое индивидиуално возило во согласност перформансите на возење на тие возила. Имаме доволна историска база, бидејќи тој што прави штети ќе плаќа повисока цена, така што индустријата е подготвена и ние како регулатор за да ги контролираме за да не дојде до состојба друштвата за осигурување да ја загрозат нивната солветност и да немаат доволно ликвидни средства.

За да се направи либерализацијата на цената и притоа зелената карта да биде дел од автоодговорноста, а притоа да не биде на штета на граѓаните во однос на евентуално зголемување на цените треба во пакет да се решат неколку работи.

Првата работа за која мора сериозно да се направи реформа, а ние ја имаме и како забелешка од ЕК, тоа е нула толеранција на неосигурани возила. Тука мора да се изврши идентификација и отстранување на секое возило кое што не е осигурано, а е во сообраќај. Втора работа која треба да се реши дека статистички гледано постои доцнење во обновувањето на полисите за автоодговорност. Анализата на Националното биро за осигурување покажува дека во просек годишно по еден месец имаме доцнење, што значи граѓаните по еден ден во просек возат возила што не се осигурани. Тоа исто така не смее да се случи.

Еден од горливите проблеми, посебно во делот на плаќање штети, особено кога имаме судски спорови кои се за повреди или нематеријални штети, е тоа што имаме за ист вид предмет различна судска пракса, што, исто така, е недопустливо. И ова се решава со тоа што во некои земји постојат критериуми за исплата на нематеријална штета и кои критериуми треба да се почитуваат од страна на осигурителните друштва, но и судиите да ги имаат предвид кога ќе ги ностат одлуките. И тоа е начин со кој би се направил некој ред во делот на исплаќање на штетите. Со ваквото регулирање на некој начин со друштвата ќе може да се најде заеднички интерес за спојувањето на зелената карта со автоодговорноста и да не биде со зголемување кое нема да биде на задоволство на граѓаните. Тоа се барањата од индустријата.

Став на Агенцијата е дека прво може да настане спојување на зелената карта со автоодговорноста, а потоа да се пристапи кон либерализација. Нашите анализи покажуваат дека целата постапка би се извела во период од две години, но откако ќе се донесе одлуката.

Спојувањето на зелената карта со автоодговорноста ќе го реши и проблемот што го имаат друштвата за осигурување со системот бонус малус кој постои од 2006 година, а кој не ги опфаќа возилата кои предизвикуваат штетите во странство особено од страна на товарните возила.

Според овој систем оние кои предизвикуваат штети плаќаат поскапа цена за осигурување, а оние кои се совесни возачи се наградуваат со тоа што доколку со возилото не предизвикаат штета плаќаат пет проценти помала премија за осигурување, при што максималниот бонус е до 50 процети.

Индустријата бара, а и во право е, процентот на малус кај возилата што предизвикале штета треба да биде поголем од пет проценти годишно.

Она што е неповолно за индустријата е кога зборуваме за зелената карта каде не важи бонус малус системот, кој важи само за внатрешниот сообраќај. Статистиките покажуваат, особено кај тешките товарни возила кои превезуваат стока надвор од границите се најголемите генератори на штети за осигурителната индустрија, а тие не подлежат на бонус малус систем. Од 365 дена се случува тие да бидат над 250 дена надвор од територија на РМ. Дома не прават штети, надвор прават, а притоа не се предмет на бонус малус систем, што според нас е нефер во однос на осигурителните компании и тие возачи не можат да бидат казнувани преку плаќање повисока цена затоа што предизвикуваат штети надвор. Во тој пакет каде зелената карта ќе биде составен дел на полисата тогаш и товарните возила што предизвикуваат штети во странство во рамки на бонус малус системот ќе бидат соодветно казнувани.

Што треба да исполни Македонија за да влезе во системот на мултилатерален договор за зелената карта?

За тоа треба да исполниме неколку услови, а тоа е нивото на неосигурени возило да се сведе на минимум, а друштвата за осигурување редовно да ги плаќаат штетите по основ на зелена карт. Национото биро на Србија го направи пред две-три години и влезе во тој систем на мултилатерален договор со останатите земји членки на зелена карта.

Српско возило кога патува во сите оние земји со кои има таков договор, а тоа се сите земји членки на ЕУ, а има и некои други, не е неопходно да покаже зелена карта на граница, туку доволна е само регистрацијата на возилото. Тоа е и нашата идеја и Националното биро за осигурување сака да пристапи кон овој мултинационален договор, меѓутоа за тоа ќе треба да се добие дозвола од Бирото на зелени карти од Брисел.

Од потребните предуслови исполнет е оној за друштвата за осигурување да бидат солвентни, останува само оној за нула толеранција на неосигурани возила. Инаку во Македонија има 530 илјади осигурани возила.

Колкави штети имаат исплатено компаниите и дали редовно ги исплаќаат, бидејќи во јавноста секогаш има некои забелешки околу исплатата?

На ниво на индустрија нивото на капитал што го имаат компаниите во просек е четири пати повеќе од минимално потребното. Значи компаниите се солидно капитализирани и имаат ликвидни финансиски инструменти да ги сервисираат штетите. Ова е на ниво на индустрија, нормално дека кај одредени компании кај кои не се исполнети услови и имаат соодветни мерки за докапитализација.

Во првата половина на 2018 година се исплатени штети од 1,84 милијарди денари или 30 милиони евра.

Во делот на исплатата на штети, секако дека постои одредено незадоволство кај осигуреници. Ние секогаш даваме повик до јавноста доколку имаат проблем дека слободно може да се обратат до Агенцијата за супервизија на осигурување

Во просек годишно добиваме по 120 претставки и најголем дел од тие претставки се однесуваат во делот на исплата на штети по полисите за автоодговорност, односно по основ на сообраќајни несреќи. Тука не секогаш осигурениците се во право, бидејќи тие некогаш имаат и повисоки очекувања, односно да заработат, меѓутоа не е тоа смислата на осигурувањето. Понекогаш станува збор и за различно толкување на самата регулатива која не е поврзана со осигурување, туку со други закони, како што е законост за безбедност во сообраќајот.

Ние се обидуваме со целиот наш авторитет и инструменти што ги имаме на располагање да ги решаваме претставките и повеќето од овие претставки кои се добиени се решени во корист на осигурениците.

Исто така, често пати ги викаме на медијација па заеднички да го увидиме проблемот. Меѓутоа, треба да знаеме дека постојат адвокати иразни посредници кои не се адвокати, кои на граѓаните им нудат со нотар заверени изјави за целосна слобода да ги застапуваат во остварување на одредени интереси во делот на посредување на исплата на штети и им даваат многу големи и нерелани очекувања на осигурениците.

Колку се сигурни осигурениците дека ќе им бидат исплатени штетите, особено во сегментот живот?

Сигурни се сите осигуреници, бидејќи компаниите имаат обврска согласно актуарски пресметки да издвојуваат резерви. И наше е да видиме дали резервите се на адекватно ниво и согласно со нивото на резервите треба да имаат ликвидни финансиски инструменти. Имаме две друштва за осигурување на кои нивото на капитал им е под минимално потребното бидејќи секој момент треба да имаат три милиони евра и двете друштва имаат добиено соодветни мерки за усогласување од наша страна. Така што полисите на осигурениците согласно нашите видувања се на безбедно во делот на сервисирање штети.

Компаниите што работат во делот живот се солидно капитализирани и имаат адекватно ниво на резерви и ние тука обрнуваме многу внимаваме. Бидејќи тие се долголрочни договори за осигурување, среќни сме што имаме присуство на сериозни ЕУ групации овој сегмент на осигурителниот пазар. Тоа се сериозни компании кои не смеат да си дозволат лош имиџ. Тие се наш главен фокус во проверките за да можеме да бидиме сигурни дека имаат капитал и финансиски средства за исплата на полиси кои достасуваат за исплата за период и над 20 години од денес. Со ниту една друштво за осигурувње на живот немаме проблем во делот на капитални барања и солвентност.

Сузи Котева - Стоименова