Калистрат Санџаковски, прв магистер по теологија на Православниот богословски факултет во Скопје

Калистрат Санџаковски потекнува од свештеничко семејство, а причината за неговата побожност ја објаснува со една реченица: „Уште од утробата на својата мајка животот го поминувам на светите литургии и се причестувам со телото и крвта на богочовекот Христос.

Потекнувате од свештеничко семејство, кога се појави љубовта кон теологијата кај вас?

Уште од утробата на својата мајка животот го поминувам на светите литургии и се причестувам со телото и крвта на богочовекот Христос. Мислам дека краткиов одговор ја обелоденува најдлабоката причина за мојата побожност.

Дипломиравте на Санктпетербуршката православна духовна академија во Руската Федерација, а неодамна магистриравте на Православниот богословски факултет „Св. Климент Охридски“ во Скопје и сте првиот магистер на овој факултет. Како ги поврзувате филозофијата и теологијата?

Се смета дека теологијата го проповеда божественото, а филозофијата – мудроста по себе. Првата се занимава со битието на Бога и мистичниот морал, а втората со конституцијата на светот како таков и со начините како во него треба да се уреди животот на субјектот. Ми се чини дека ова е фатална теза. Хајдегер – спротивно од големите ренесансни теолози и филозофи кои во разнообразни мисловни комбинации Бога се обиделе пантеистички да го поистоветат со светот – се обидува живата егзистенција (светот како полновредна сегашност), специфично да го поистовети со Бога преку таканаречената тео-онтологија. Во православната филозофија свети Григориј Ниски мистичниот морал од умот и срцето како трансцендентни форми ги споредува со нивните органски корелати во телото. Тоа значи дека мистичниот морал го става во непосреден однос со биолошкиот организам на субјектот, со телото како негов најинтимен центрипетален „светски“ живот. Од друга страна, Мишел Фуко преку превреднување на теолошките уверувања на елинските филозофи се обидува да ја долови основата на практичниот морал што го уредува нивниот живот. Брзо преминав по најупадливите аналогии за сложениот однос помеѓу филозофијата и теологијата. Тие сведочат дека овој однос е многу поиспреплетен и посложен одошто се чини.

Наскоро ќе биде промовирана вашата прва книга „Потестатизам“. Како произлезе идејата и од каде црпевте инспирација?

Се сеќавам на еден случаен морбиден момент од моето детство. Видеофилмови позајмувавме од првата струшка видеотека. На едно од видеата по грешка беше снимен фрагмент од хорор-филм на чиј наслов не можам да се сетам. Таму, сопругот во доцните ноќни часови ќе ја убие со секира својата жена во када. Утредента, во автомобилот ќе постави фигура завиткана во шамија во која е вметната слика со лицето на убиената сопруга и механизам кај сопирачките со чија помош убиецот ја подигнуваше вештачката рака за да ги отпоздрави соседите. Мислам дека тоа беше првиот несвесен допир со психопатологијата кој, се надевам по Божја промисла, по две децении исплива на површината во рамките на филозофскиот систем за Ајантовиот комплекс. Ова искуство ме научи дека фундаменталната наука нема ексклузивно право да ја присвојува „случајноста“ кога ги открива физичките тајни на вселената.

На крајот од воведот „Пресуицидна фантазма“ во вашата книга, современата технологија алегорично ја уништува филозофијата. Дали сте уверени дека тоа ќе се случи или предупредувате на оваа песимистичка прогноза?

Единствено човекот го поттикнувам да не се влетува брзоплето во бајките од кои секоја епоха страда на свој начин и кои денес се облечени во формата на емпириското сознание. Ќе го наведам мојот омилен пример: општопознато е дека темел на физичкиот свет, независно од микроскопските ископувања на молекуларното рударство, е фотонската енергија. Малку пред времето кога се дознало за тоа, Достоевски во својот роман „Браќа Карамазови“ вистината за фундаменталното својство на фотонската енергија го поставил во вид на реторичко прашање. Слугата Григориј на Смердјаков додека бил мал редовно му читал од Светото писмо. Во една пригода Смердјаков доловил премудро прикриена доследност: Како може – рекол – Бог прво да ја создал светлината кога во постоењето сè уште немало Сонце? На тој начин Достоевски преку суровиот филозофски сомнеж го нацелил суштинското прашање, апофатички го фиксирал постоењето на фотонската енергија. Од аспект на практичната полза воопшто науката навистина постигна и ќе постигнува резултати, но таа е феноменолошки ограничена, закована за овој тип функционалност. Во таа смисла Ниче е пророк на конфликтот помеѓу филозофијата и науката. Во „Шопенхауер како учител“ поставил десетина тези за тоа зошто научникот и филозофот не се поднесуваат еден со друг, а во „Од онаа страна на доброто и злото“ монодрамски го заострил ставот од младоста. Без да генерализирам и самиот го насетувам суптилниов антагонизам (се разбира на ниво на духовно научните односи, а не на непосредно меѓусебните). Мојата алегорија е само продолжеток на нихилистичката идеја за конфликтот.

Психопатологијата е опасна и паранормална, затоа многумина имаат предрасуди во однос на неа. Не се плашите дека на каков било начин вашето занимавање со неа ќе ја загрози и ќе ја отежне благородната цел на теологијата?

Искрено, имам разбирање за психичката хипохондрија на луѓето на кои им е одбивна психопатологијата. Човекот не е нормален ако ужива во нејзиниот феномен. Кога великиот Гете се грозел од помислата да ја посети клиничката институција – лудница, тогаш што останува за нас освен да го поддржуваме неговиот префинет инстинкт? Но, занимавањето со неа од благородни причини е нешто сосема друго. Зарем ние христијаните треба да се откажеме од Христа затоа што сме го осомничиле за симпатии кон морбидното, кога ги посетил и излекувал опседнатите од гетсиманските гробишта? Се разбира, не.

Во „Општа психопатологија“ Карл Јасперс соочува со неопходноста да се создаде феноменолошка конституција на патолошките феномени, за да се олесни третманот кон болеста воопшто. Во духот на филозофското откритие, така научниците, лекарите и психијатрите би пронашле содржина достојна за позитивистичките психоанализи. Освен тоа, егзистенцијата сама од себе упатува на степенот на развој на патолошките појави – себепревознесување, вообразеност, егоцентрични позиции на телото, модели на несвесно присуство на чувството моќ – во метафизичката внатрешност на нашето болно битие. Ако можам така да се изразам, Ајантовиот комплекс е опишан закон на една фактичка опседнатост. За да може да ги фиксира во својата егзистенција човекот треба да ја познава филозофската смисла во духот на патолошката појава. Поради метафизичката форма на појавите, битката на медицината за независност на научната вистина (како што ја нарекува Бертранд Расел) ќе биде половична дури и онаму каде што е навидум добиена. Ако христијанинот не се помири и не го прифати познанието на психопатологија која го опфаќа најголемиот предизвик за теологијата – демоноопседнатоста, ќе заврши како упорниот покрстител на дивјаците од расказот „Поматен дух“ од Ками. Во нивните племенски шатори се соочил со страшно страдање затоа што упаднал како натрапник; сто пати се каел за тоа што се нафатил на таков ризик. Мислам дека исто така невидливо би го уништил егоцентризмот на тие кои не сакаат да знаат ништо за психопатологијата. Се смета дека некој следбеник на Хипократ ја познавал генералната шема на нервниот систем до завршетокот на последната жила и го објаснувал рационалниот биолошки процес при кој настанува епилепсијата во мозокот за да го искорне суеверието во однос на тоа дека е таа „света болест“. Христијанинот не треба да се плаши дека ќе пронајде принципиелно побивање на метафизиката како во Хипократовиот случај со епилептичниот напад, ниту дека ќе биде заразен од паранормалната содржина на психопатологијата.

Слаѓана Стојкова Костоски