Вујановиќ: Високата инфлација води многу луѓе во сиромаштија

„Сегашната економска состојба се карактеризира со висока стапка на инфлација и бавен економски раст. Глобалниот раст на цените во светот ја намалува куповната моќ на населението, што може да ги зголеми стапките на сиромаштија. Затоа, оваа криза повеќе се чувствува во посиромашните (понеразвиените) економии отколку во побогатите (поразвиените) економии“, вели Нина Вујановиќ, економист од Виенскиот институт за меѓународни економски студии.

Според неа, лошата околност на оваа криза е што почива на претходна економска криза, бидејќи светот сè уште се бори со последиците од кризата предизвикана од пандемијата. Дури и пред војната во Украина, во втората половина на 2021 година, прекините во глобалните синџири на снабдување ја отежнаа транспортната логистика и ги зголемија цените. Тој истакнува дека последиците од војната во Украина и западните санкции против Русија имале двоен ефект.

„Прво, Русија и Украина се важни светски добавувачи на земјоделски производи како пченица, пченка и сончогледово масло, како и ѓубрива. Затоа војната го намали глобалното производство на храна, а цените на основните производи енормно пораснаа насекаде низ светот. Второ, Русија е трет по големина производител на нафта и втор по големина производител на гас. Санкциите на Западот и нивните сојузници против Русија доведоа до зголемување на цената на енергетските производи поради нивниот очекуван недостиг. Бидејќи цените на храната и енергијата често се важни инпути во производството, тие со себе донесоа и зголемување на цените на другите производи“, вели соговорничката.

Таа продолжува дека како резултат на тоа, денес многу европски земји имаат двоцифрени вредности на инфлација.

„Се проценува дека во јуни инфлацијата во еврозоната е 8,6 отсто, што е далеку повисоко од економски посакуваната цел од два отсто. Истовремено, се очекува дека цените на енергетските производи во јуни во еврозоната се зголемени за повеќе од 40 отсто на годишно ниво. Ваквата висока инфлација, која не е придружена со зголемено производство, негативно се одразува на трошоците за производство, го намалува животниот стандард (преку намалување на вредноста на парите и куповната моќ) и растот на самата економија“, вели Вујановиќ.

Сепак, таа смета дека најтрагичната последица од војната во Украина, хуманитарната криза, е најголема од Втората светска војна.

„Околу 5,7 милиони Украинци, главно жени, деца и стари лица, побарале помош во соседните земји. И покрај фактот што образовниот просек на бегалците од Украина е многу висок и над нивото во земјите на Европската Унија, ќе им треба многу долго време за да го најдат своето место на пазарот на трудот и да се интегрираат социјално. Исто така, се проценува дека бруто домашниот производ во Украина ќе се намали за повеќе од една третина“.

Потсетува дека на крајот на мај Европската унија го прекина увозот на речиси 90 отсто нафта и нафтени деривати од Русија и дека ова ембарго ќе се спроведува во фази: до шест месеци за нафта и осум месеци за нафтени деривати.

„Директните последици од таквите мерки веќе се објаснување, бидејќи тие се одговор на Западот на руската инвазија на Украина и како такви треба да се гледаат заедно. Ограничувањето на увозот на нафта и нафтени деривати од Русија доведува до негов недостиг, што директно ја зголемува цената на енергетските производи, па ова поскапување се прелеа и на цените на другите производи и услуги. Поради недостигот на енергенси, во наредниот период се очекува да се промовира нивна порационална потрошувачка, што може да биде особено предизвик во зимските месеци кога енергетскиот производ најмногу се користи за затоплување. Со оглед на етапната примена на овие мерки, може да се очекува дека економските последици од овие санкции ќе се почувствуваат на крајот на годината“, тврди Вујановиќ.

Таа забележува дека прогнозите на Виенскиот институт за меѓународни економски студии се дека на крајот на годината ќе турнат некои економии во рецесија, како што се земјите од Централна и Источна Европа.

„Некои земји за да ја надминат енергетската криза може за краток временски период да прибегнат кон поголема употреба на јаглен во производството на енергетски производи, со што се нанесува штета на животната средина. Како оптимист, ќе наведам дека една корисна странска санкција е дека енергетската транзициска агенда, односно поголема употреба на обновливите извори на енергија, е интензивирана, но долгорочно. Ова е важна тема, поради климатските промени, кои бараат поголемо производство на електрична енергија од обновливи извори на енергија“.

Та е со став дека никој нема да профитира од економската војна ако се смета за поголема поларизација на светот поради енергетската криза, кон Запад и кон Исток и нагласува дека има повеќе начини за борба против инфлацијата.

„Доколку државата располага со инструменти на монетарната политика, централните банки можат да ја зголемат референтната каматна стапка, што може да ја намали инфлацијата, но и економскиот раст. Други инструменти се фискалните инструменти како што се намалување на даноците, намалување на акцизите и ограничување на растот на цените на прехранбените производи. Некои други мерки би можеле да бидат зголемување на минималната плата, субвенции за потрошувачка на струја и парични субвенции за граѓаните со помали примања“, вели Вујановиќ.

Таа вели дека Западен Балкан оваа криза ја дочека со прилично солидна економска слика и дека сите економии од Западен Балкан бележат високи стапки на раст во првиот квартал од 2022 година, кои во просек изнесуваа околу пет проценти.

„Така, Балканот како целина го закрепна предпандемиското ниво на бруто домашниот производ, па дури и го надмина. Сепак, не треба да се залажува оваа висока стапка на раст, бидејќи таа е резултат на послабата економска активност во минатогодишниот компаративен период, кога мерките за спречување на ширењето на корона вирусот ја намалија потрошувачката и производството, особено во услужните дејности“.

Сепак, како помалите и поотворени земји, таа смета дека и земјите од Западен Балкан се многу изложени на надворешни шокови и дека кризата предизвикана од руската инвазија на Украина не го заобиколила ниту овој регион.

„Во месец мај стапката на инфлација во сите земји од Западен Балкан, освен Албанија, беше двоцифрена и значително повисока од онаа што ја забележаа земјите од еврозоната. Цените на храната забележаа особено висок раст. Проценките се дека просечната инфлација на Балканот ќе изнесува 9,5 отсто. Бидејќи храната претставува висок удел во потрошувачката кошница во овие земји (значително повеќе отколку во земјите на Европската унија), таа несомнено ќе го намали стандардот на населението и ќе ги зголеми стапките на сиромаштија. По исклучок, можеме да ја наведеме Црна Гора, каде даночната реформа доведе до номинално зголемување на платите за околу 30 проценти, но оваа реформа потенцијално ќе произведе дополнителни слабости во јавните финансии“, објаснува Вујановиќ.

Таа признава дека инфлацијата ќе го намали потенцијалот за раст во целина, бидејќи значително ќе ја намали потрошувачката.

„Очекувањата се дека во втората половина од годината ќе се намалат инвестициите кои се важен економски двигател во регионот. Последните прогнози на Виенскиот институт за меѓународни економски студии се дека стапката на раст на земјите од Западен Балкан ќе биде во просек 2,9 отсто, што е за 1,3 процентни поени пониско од прогнозите дадени пред војната во Украина. Според оваа прогноза, стапки над три проценти ќе има во Црна Гора, Република Србија (3,6 проценти), Албанија (3,5 проценти) и Косово (3,3 проценти)“.

Таа е на мислење дека односот на Европската унија кон Западен Балкан, во економска смисла, бил афирмативен.

„Во 2014 година Берлинскиот процес послужи како платформа за соработка на земјите од Западен Балкан. Преку инструментите за претпристапна поддршка (ИПА I, II и III), Европската Унија им помага на земјите од Западен Балкан во нивните реформи. Вкупната вредност на овие средства (акумулирани во периодот од 2007-2018 година) изнесува 12 отсто од бруто домашниот производ. Европската Унија е важен поддржувач и на ЦЕФТА, Централноевропскиот договор за слободна трговија со стоки и услуги меѓу земјите од Западен Балкан и Молдавија, кој треба да ја подготви земјата за членство во Европската унија“, објаснува Вујановиќ.

Таа забележува дека земјите од Западен Балкан веќе во голема мера примениле бројни мерки за ублажување на последиците од инфлацијата.

„Централните банки на земјите кои имаат монетарна политика, како што се Република Србија и Република Северна Македонија, ја зголемија референтната каматна стапка. Црна Гора и Република Северна Македонија значително ги зголемија минималните плати, со што делумно ги заштитија финансиски најранливите слоеви од населението. Исто така, повеќето од земјите од Западен Балкан примениле и други мерки, како што се намалување на акцизите за гориво и ограничување на цените на храната. Но, ефектите од овие мерки врз инфлацијата се ограничени, бидејќи оваа инфлација е во голема мера увозна, а е резултат на глобален шок на страната на понудата (односно недостиг од енергија и прехранбени производи)“, рече соговорничката.

Таа се осврна и на прашањето дали постои опасност од недостиг на храна и гориво.

„Засега би рекла дека ова сценарио нема да се случи во земјите од Европа, иако се советува рационализација на потрошувачката на гориво, особено во зимските месеци. Меѓутоа, во посиромашните земји, како што се африканските земји, ваквото сценарио не е нереално. Она што е сигурно е дека цените на храната и горивото ќе останат високи и во наредните месеци“, предупредува Вујановиќ.

На крајот од разговорот, апострофира дека закрепнувањето на светската економија ќе зависи од времето на крајот на војната во Украина, од времетраењето на западните санкции против Русија и од динамиката на решавање на енергетската криза, па затоа е не вреди да се даваат прогнози, бидејќи има неколку сценарија.

„Најновите прогнози ги даде Виенскиот институт за меѓународни економски студии на почетокот на јули оваа година. Според овие прогнози, следната година ќе биде економски подобра, со помала, но сепак забележлива инфлација и малку повисока стапка на раст. Економското закрепнување се предвидува дури од 2024 година, под претпоставка дека ќе заврши војната во Украина“, заклучува соговорничката.